کد مطلب:12122 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

دروغ گفتن در مواقع اجبار چه حكمي دارد؟

دروغ هر سخن خلاف حقيت است معادل عربي دروغ كذب ميباشد پس هر سخني كه خلاف حقيقت باشد و هر مطلبي كه با واقعيت مطابقت نداشته باشد دروغ اطلاق ميشود. دروغ در شريعت اسلام، زشتترين و قبيحترين گناه و پليدترين عيب به شمار آمده است، چنان كه خداوند متعال ميفرمايد: إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لاَيُؤْمِنُونَ بِ ?‹َايَـَتِ اللَّهِ وَأُوْلَـََّئِكَ هُمُ الْكَـَذِبُونَ ; (نحل، 105) تنها كساني دروغ ميگويند كه ايمان به آيات خدا ندارند و دروغگويان واقعي آنها هستند. در آية مذكور دروغگويان در حد كافران و منكران قرار گرفتهاند.

دروغ چه به صورت جدي و يا شوخي، مذموم و مورد نهي قرار گرفته است. مثلاً اگر كسي بگويد شهر قم در شرق ايران قرار دارد و با علم به اين كه او ميداند سخنش با واقعيت سازگاري ندارد; ولي به قصد مزاح يا اهداف ديگري چنين بگويد اين دروغ است، ولي اگر قصد دروغ گفتن را ندارد و مطلبي را گفت و با واقعيت تطبيق نكرد، اين دروغ محسوب نميشود چو قصدش دروغ نبوده و نميخواسته سخني كه با واقعيت مطابق ندارد بر زبان جاري كند. هر چند بهتر است انسان آنچه را يقين ندارد اظهار نكند.

در روايات اسلامي دروغ سرچشمه و كليد تمام گناهان شمرده شده ايت. حضرت امام حسن عسگريميفرمايد: تمام پليديها در اطاقي قرار داده شده و كليد آن دروغ است( ر.ك: بحارالانوار، علامه مجلسي (رحمه اله) ج 69، ص 263، مؤسسة الوفأ، بيروت. ) در برخي ديگر از روايات، دروغ سرچشمة نفاق و نابود كننده سرمايه اطمينان معرفي شده است(ر.ك: وسائل الشيعه شيخ حر عاملي، ج 12، ص 29، مؤسسه آل البيت، قم. ) دروغ گاهي در قالب سوگند در ميآيد و شخص سوگند دروع ياد ميكند.(توبه،74) و زماني در سيماي يك تهمت و نسبت ناحقي به شخص پاكي چهره مينمايد. (يوسف، 25) دروغ گاهي با زبان است و زماني با عمل است مثل آن جا كه برادران يوسف به دروغ پيراهن برادرشان را به خون آغشته كردند و به پدرشان دادند. (يوسف، 18) البته در برخي موارد گفتن سخن كه واقعيت ندارد، استثنأ شده و آن در موارد خاصي نيز بايد توريه كرد.( ر.ك: الكافي، همان، ج 2، ص 217 ـ 223 ) اگر كسي دروغي گفت بايد به درگاه خداوند متعال توبه كند و هرگونه مفاسد احتمالي كه ممكن است به وسيلة دروغ او به وجود آمده باشد، بايد در راه اصلاح آنها تلاش كند و به اشتباه خود در ترد كساني كه به آنها دروغ گفته است اعتراف كند و حقيقت را براي آنها بگويد.

دروغ گفتن در چند مورد جايز و در بعضي موارد واجب است و نه تنها گناه نيست كه ثواب نيز دارد; برخي از اين موارد عبارت است از:

1. هرگاه ضرر مالي يا جاني يا آبرويي، متوجه خودش يا مسلماني ديگري بشود و با دروغ گفتن دفع گردد، جايز است و اگر لازم شود قسم خوردن نيز مانعي ندارد، بلكه در بعضي موارد كه ضرري فاحش ـ مانند ضرر جاني ـ در كار باشد، واجب هم ميشود; براي مثال: اگر ظالمي بخواهد مسلماني را بكشد، يا آبرويش را به ناحق ببرد، و مكانش را از كسي كه ميداند، بپرسد، انكار كردن و لو ندادن او بر آن شخص واجب است.

2. از مواردي كه دروغ گفتن جايز است مورد اصلاح است; يعني هرگاه بين دو نفر مسلمان مخاصمه و نزاع باشد، و راهي براي اصلاح بين آنها جز دروغ نباشد، جايز است.

3. برخي از روايات دروغ گفتن را در جنگ، اگر با دروغ بر دشمن غلبه شود، جايز شمرده است.( براي آگاهي بيشتر ر.ك: مكاسب محرمه، امام خميني;، ج 2، ص 121 ـ 141، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني / گناهان كبيره، آيت الله دستغيب، ج 1، ص 290 ـ 294، انتشارات اسلامي. )